Şəxsi hekayədən doğan incəsənət
Sənətşünas Ülkər Əliyeva deyir ki, bu festival, ekofeminizmə diqqət yetirərək təbiətin istismarı və qadınların əzilməsi arasındakı əlaqəni vurğulayır. Onun sözlərinə görə sərgi sanki fərdi bir hekayənin viziual əksi təəssüratı yaradıb.
“Rəssam  Diana Şpunqin bəzən Latviyada  yaşadığı uşaqlıq xatirələrinə qayıdır, bəzən isə diqqətimizi insan və təbiət arasındakı həssas, amma bir o qədər də obyektiv reallıq kimi  möhkəm bağlara çəkir. Bu təsvirlər ağ-qara rəsmlərin hərəkətli animasiyası kimi təqdim olunur”.

“Endless ocean”: Xatirələr və dənizin sonsuzluğu

Ülkər Əliyeva deyir ki, ekspozisiyanın ilk əsəri olan “Endless ocean” adlı animasiya rəssam üçün həm şəxsi, həm də simvolik bir məna ifadə edir. Ekranda karandaşla çəkilmiş animasiya boyu sabit dayanan bir kişi fiqurunu görürük. Əsərdəki bu obraz rəssamın atasıdır. Sənətşünasın sözlərinə görə Diana bu əsərində həm özünün və həm də atasının dənizlə olan bağlılığını paylaşır. Sənətçi deyib ki, o Riqada olarkən uşaqlığı dənizkənarında keçirən Diana “Mən özümü dənizsiz təsəvvür edə bilmirəm” deyə də vurğulayır. Bu baxımdan rəssam üçün bu iş yalnız bir xatirə deyil, həm də məkanla və təbiətlə olan mənəvi bağlılığın təcəssümüdür. Sabit dayanan obrazın əksinə səhnə boyunca hərəkətli təsvirlər - bir neçə uçan quş, dalğalı dəniz və bütün bu hərəkətlərin bumeranq şəklində davam etməsi, nə başlanğıc, nə də sonun olmaması rəssamın yaddaşın dövriliyinə, xatirələrin daim qayıtdığına dair vizual bir şərhidir.

Dənizin Üzərində Asılı Qalan Hisslər

Ekspozisiyanın davamında növbəti otaqda nümayiş olunan iki əsəri görürük. Ülkər Əliyeva deyir ki, əsərlərdən biri, “Reoccurring tide” dalğaların qucağında, sakitliyin və qeyri-müəyyənliyin arasında sadə bir kompozisiyadır.

“Əsərdə dağınıq, sərbəst xətlərlə çəkilmiş dənizin üzərində beli üstə uzanmış bir fiqur var. Onun hərəkətsizliyi ilkin olaraq sakitlik və rahatlıq hissi oyatsa da, bu görüntü eyni zamanda bir qeyri-müəyyənlik daşıyır”.

O deyir ki, dağınıq xətlər isə bir növ yaddaşın və emosiyanın qeyri-sabit axarına işarə ola bilər. İnsan fiquru dənizin üzərində sanki asılı qalıb – nə tam batır, nə də tam qalxır. Bu vəziyyət boğulma ilə rahatlıq arasında bir sərhəddə yerləşir. Fiqurun hərəkətsizliyi suyun onu daşıması ilə izah oluna bilər – ya dənizin qucağında dincəlir, ya da artıq bu dünyadakı ağırlığından azad olub. Bu vizual, həyatla ölüm arasında sərhədin nə qədər incə ola biləcəyini, hətta bir-birinə necə bənzədiyini hiss etdirir. Dənizin dağınıq xətlərlə təsviri sənətşünasa rəssamın heç vaxt pozandan istifadə etməməsi haqqında dediyi faktı xatırladıb. Rəssam səhvləri silmək əvəzinə onları olduğu kimi saxlayır, çünki bəzən “səhv” dediyimiz şeylər işin elə əsas ruhunu təşkil edir.

“Bu əsərdə də dənizin səthindəki dağınıq xəttlər də “korreksiya” olunmayıb. Həyat kimi təbii axarında, nə baş verəcəksə o cür buraxılıb. Konsepsiya baxımından isə sanki həyat və ölüm arasındakı sərhəd də pozulmur”.

Zolaqların İçində Gizlənən Yaddaş
Sənətşünasın diqqətini çəkən əsərlərdən biri də “Disappearing Act” adlı visual iş olub. O deyir ki, işin göstərildiyi ekranda kiçik bir qızın ağ-qara zolaqlı bir örtüyü yerə salmağa çalışdığını görürük. Diana burada da şəxsi uşaqlıq xatirələrinə qayıdır, çünki ekranda gördüymüz bu kiçik qız elə rəssamın özüdür.

“O ailəsi ilə birlikdə dənizə gedərkən etdiyi bu sadə hərəkəti viziuallaşdırıb”.

Ülkər deyir ki, amma külək həmin sadə hərəkəti bitməyə qoymur. Qəfil əsən külək parçanı dalğalandırır, zolaqlı örtüyü havaya qaldırır və parçaya sanki həyat verir. Parça artıq sadəcə bir örtük deyil – canlı bir varlıq kimi göz önündə o yan-bu yana hərəkət edir. Bu örtük, müəllifin də dediyi kimi, hipnoz effekti yaradan qara-ağ zolaqları ilə sanki seyrçini öz içinə çəkir.

“Rəssam zarafatla belə bir fikir səsləndirdi ki, “bəlkə də, sizi bu örtüklə hipnoz edirəm və baxışlarınızı yönləndirirəm.” Hərəkət edən zolaqlar təkcə vizual bir oyun deyil , subliminal yaddaşın necə formalaşdığını da sorğulayır”.
Sənətşünas deyir ki, külək, yəni təbiət bu aktın sonlanmasına mane olur. Bəlkə də, kiçik qızın bu cəhdi nəzarət etmək istədiyimiz təbiətin bizə cavabı kimi oxuna bilər.
“Kuratorial baxımdan yanaşsaq, bu iki əsərin bir otaqda sərgilənməsi düşünməyimə səbəb oldu. İki əsəri birləşdirən cəhət baş qəhrəman kimi dəniz və külək- təbiətdir. Lakin əsərləri izləyəndə görürük ki, birində insan ona təslim olur, digərində isə mübarizə aparır”.

Müdaxilə ilə Mövcudluq Arasında

Ülkər Əliyevanın sözlərinə görə Diana Şpunqinin “To Get Out Of The Way” (2020) əsəri, sənətçinin təbiət və insan münasibətləri, yaddaş və nəzarət mövzularını araşdırdığı çoxqatlı bir video instalyasiyadır. Əsər, qrafit karandaşla çəkilmiş animasiyanın kağıza proyeksiyası və rəssamın uşaqlıq pianinosunda çaldığı, sonra tərsinə çevrilmiş səslərin fonunda təqdim olunur.

“ Bu əsər insanın təbiətə müdaxiləsi və bu müdaxilənin nəticələri üzərində düşünməyə dəvət edir. Animasiya, müxtəlif landşaftlarda – səhra, tropik meşə, okean və s. hərəkət edən və ya yox olan insan siluetlərini təsvir edir. Əsər, insanın təbiətə təsirinin həm müsbət, həm də mənfi tərəflərini əks etdirərək, gələcək üçün mümkün ssenariləri təqdim edir”.

Gözlənti və reallıq arasında: Süsən gülünün həyat dövrünə şahidlik

Sərgi məkanında açıq pianonun yanında bu əsərin səsləri eşidilir. Lakin piano çalınmır; səslər kənardan gəlir. Burada tamaşaçının gözləntisi ilə reallıq arasındakı dilemma sənətşünasın diqqətini çəkib. Ekspozisiyanın digər otağında triptix ilə qarşılaşırıq. Triptixin ilk hissəsində (Open And Close) dəmir barmaqlıqları xatırladan hasarın fonunda süsən gülünü görürük. O açılır, çiçəklənir və solur. Sənətşünas deyir ki, Yunan mifologiyasında ümid, müdriklik və cəsarət simvolu olan süsən gülünü həyat dövrünə etdiyimiz şahidlik bizdə də həyat və ölüm haqqında düşünməyə sövq edir.

Zamanın axarı və etirazın ritmi: Sosial narahatlıqların vizual izahı
İkinci hissədə (Forward and Backward) Ülkər Əliyevanın ilk diqqətini çəkən qum saatı olub. Deyir ki, zamanın qeyri-müəyyən axışı bütün video boyu davam edir. Qum sürətlə axdıqca saat çevrilir və bu hərəkət dayanmadan təkrarlanır. Arxa planda isə Vaşinqtonda yürüş edən etirazçıların siluetləri görünür. Sənətşünasın fikrincə, bu kompozisiya son illərdəki sosial və siyasi narahatlıqları vizual şəkildə təqdim edir.

Fanilik və dövriyyə: Klassik simvollarla müasir vizual dilin qovşağı
Üçüncü hissədə (End and Begin) rəssam vanitas natürmortundan ilhamlanır. O vurğulayır ki, kəllə sümüyünün əlavə olunduğu bu cür kompozisiyalar həyatın faniliyini və keçiciliyini ifadə edir. Rəssam burada mənzərə fonunda boşluqda fırlanan kəllə sümüyü ilə zamanın dövriyyəsini və yaxşı ilə pisin birgə mövcudluğunu göstərir. Sənətşünas deyir ki, bu görüntülər bir növ klassik simvollardan istifadə ilə müasir vizual narativin sintezidir.

Səs və görüntü arasında paradoks: Narahatlıq içində sakitlik axtarışı
O əlavə edib ki, hər bir animasiya meditativ səs kompozisiyası ilə müşayiət olunur. Əsərlərin vizual və səs elementləri arasında paradoksal bir əlaqə qurulub. Vizual olaraq narahatlıq və ölüm mövzuları təqdim olunarkən, səs vasitəsilə sakitlik və rahatlıq hissi yaradılır. Sənətşünasın sözlərinə görə, bu, bizə sanki belə bir mesaj verir: “Bax, narahat ol, amma eyni zamanda bil ki, hər şey qaydasındadır.”

Günəşi söndürmək: Şəxsiyyət, yaddaş və insanın nəzarət arzusu
Son olaraq “To Extinguish the Sun” adlı əsərdən danışıb. Bu işin həm dağıdıcı gücü, həm də insanın təbiətə müdaxiləsini simvolizə etdiyini bildirir. Diana Şpunqin burada yenə qrafit animasiyadan istifadə edərək həm şəxsiyyəti, həm də kollektiv yaddaşı araşdırır. Sənətşünas deyir ki, animasiyanın sonunda bir əlin kölgəsi günəşə doğru uzanır və onu sanki söndürməyə çalışır. Bu vizual jest ona görə həm poetik, həm də siyasi bir şərhdir – insanın həyat mənbəyinə, günəşə qarşı çıxmaq cəhdi.
Sonda sənətşünas vurğulayır ki, rəssam və kurator bizə vizual sadəlik içində gizlənən duyğusal dərinliyi təqdim edirlər. Onun sözlərinə görə, bu əsərlər festivalın ümumi konsepsiyasına uyğun olaraq insan və yaddaşı ilə təbiət arasında bir körpü yaradır.